حوزه علمیه الزهراء سلام الله علیها- سطح 3 خواهران تبریز

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن

منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت

محدوده بحث: ازص 1، ابتدای مقدمه، تا ص 44 سر” اولین آیه و سوره “

استاد محترم: دکتر اسماعیل دخیلی

تاریخ تشکیل جلسه: 94/09/10

مباحث جلسه اول انجمن پژوهشی(سیر مطالعاتی رشته تفسیر و علوم قرآن)

1. . جایگاه علوم قرآن نسبت به معارف قرآنی: مثل جایگاه منطق نسبت به فلسفه است.
2.  افسانه غرانیق:  سلمان رشدی به این بحث بیشتر پرداخته و خمیر مایه اصلی کتابش افسانه است؛ زیرا مطالبش را از تاریخ طبری اخذ کرده، تاریخ طبری هم به سید بن عمر اعتماد کرده و از او نوشته است؛ سید بن عمر شاعر و محقق بوده که عمداً موارد زیادی از تاریخ اسلام را جعل کرده، طبری نیز بدون توجه به جعل او، وارد کتابش کرده است. بررسی اجمالی ترجمه آیات اول سوره نجم این افسانه را رد میکند. زیرا این سوره توسط جیرئیل نازل نشده پس جایی برای افسانه غرانیق باقی نمی ماند.

2.1. بررسی اجمالی ترجمه آیات اول سوره نجم :

• ضلّ: گمراهی در عمل (مقدمه)  غوی: گمراهی در اندیشه (نتیجه)
• ” ذو مرّه” = قدرتمند
• وهو بالافق الاعلی” = خدا دست نایافتنی بود برای دست یافتنی بودن خودش را نزدیک کرد: ” ثم دنی فتدلی”

2.2. دلایل اینکه فاعل ” علّمه ” در سوره نجم خداست:

• دلیل قرآنی: در آیاتی تعلیم پیامبر(ص) به خدا نسبت داده شده است. از جمله: “الرحمن علی العرش استوی"؛ “الذی عَلّم بالقلم"؛ “ویعلّمهم الکتاب و الحکمه". همچنین کلمه” استوی” در آیه ” الرحمن علی العرش استوی” به خدا نسبت داده شده است؛ پس در این آیه هم به خدا نسبت داده می شود.
• دلیل عقلی: نامه رسان(جبرئیل) با معلم(خدا) خیلی فرق دارد. مقام علمی پیامبر(ص) از جبرئیل بالاتر بود و جبرئیل نمی توانست معلم پیامبر(ص) باشد.
• دلیل روایی:در ادعیه ” شدیدالقوی” صفت خداست نه صفت حضرت جبرئیل

3. امّی بودن پیامبر (ص):

امی در آیه 75 سوره مبارکه آل عمران در تقابل با اهل کتاب آمده است. از این تقابل به دست می آید “امیّون” کتاب آسمانی نداشتند و دین آسمانی به ایشان هنوز آموزش نازل نشده بود. در کتاب انجیل نیز ترجمه این واژه به طوردقیق چنین آمده است که مردم دو دسته اند: یا مسیحی یا امی. پس امی بودن پیامبر (ص) به معنای بی سواد بودن ایشان نیست. فقط ایشان کتابت نمی کردند.

دستاورد جلسه: موضوع یابی:

بررسی تحلیلی امی بودن پیامبر (ص)

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه هفتم انجمن پژوهشی
تفسیر و علوم قرآنی

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن
منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت
تعداد اعضاء: 7نفر
تاریخ تشکیل جلسه: 95/02/07
محدوده بحث: ازص 128″ إعراب نام سوره ها” تا آخر ص 147
استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی

چکیده مباحث:

نگارش قرآن

گویش قرآن معجزه است ولی نگارش آن در قرن های بعدی کامل شده است. اعجاز قرآن شفاهی است کتبی نیست و کسی ادعا نکرده که قرآن کتبی معجزه است. در واقع قرآن برای سهولت دسترسی آیندگان به آن نگاشته می شد.

در زبان ها بین گویش و نگارش تفاوت است به عنوان مثال کشور ترکیه گویش خود را تغییر نداده است ولی نگارش خود را تغییر داد.  در حالی که قرآن در زبان های مختلف، نگارش خود را حفظ کرده است و این به ماندگاری قرآن کمک می کند.

اعراب گزاری قرآن برای سطح عموم مردم باعث خواندن  و ترجمه دقیق می شود. در کتب تخصصی عربی این اعراب گزاری به طور معمول صورت نمی گیرد.

غلط های املایی

 در کتاب تاریخ قرآن استاد معرفت، به برخی غلط های قرآنی اشاره شده است. با این وجود دستکاری کتابت قرآن با هدف تصحیح این اغلاط، اجازه داده نشده است. چه بسا چنین اجازه ای، سندی برای تحریف قرآن می شد. غلطهای املایی در کتابت قرآن به خاطر ضعف خط نیست بلکه دلایلی دارد:

هنرنمایی خوش نویسان:

خوش نویسان برای هنرنمایی برخی تغییرات را در نگارش انجام دادند. خط زیبا شد ولی نسل های بعدی با مشکل خواندن مواجه شدند.

تغییر نگارش رایج:

نگارشی که در یک دوره رایج بود در دوره بعد تغییر می کرد و این باعث شده است نگارش دوره قبل غلط تلقی شود. مانند تغییر بندۀ خدا  به بنده ی خدا

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه چهارم انجمن پژوهشی
تفسیر و علوم قرآنی

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن
منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت
تعداد اعضاء: 6نفر
تاریخ تشکیل جلسه: 95/01/24
محدوده بحث: ازص 92″ تا ص 108
استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی

به حول و قوه الهی امروز ساعت 14 اولین جلسه سیر مطالعاتی سال جدید با حضور استاد ارجمند جناب آقای دکتر دخیلی و جمعی از طلاب رشته تفسیر برگزار خواهد شد.

مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه چهارم انجمن پژوهشی
تفسیر و علوم قرآنی

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن
منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت
تعداد اعضاء: 8نفر
تاریخ تشکیل جلسه: 94/12/11
محدوده بحث: ازص 84 ” إعراب نام سوره ها” تا آخر ص 125
استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی

1. نامگذاری قرآن
نامگذاری در هر امری خیلی مهم است به عنوان مثال در تولید یک محصول جدید حتما باید نام گزاری هم جدید باشد وگرنه محصول به نام دیگری تمام می شود. خدای متعال در نام گذاری قرآن می توانست به نام گذار ی قبلی،کلمه ای اضافه کند مثل عهد عتیق، عهد جدید، نام قرآن را هم می گذاشت عهد أخیر. یا می توانست مثل افتتاح شعبات جدید یک موسسه یا مجموعه ای، شماره گذاری کند مثل تورات 1، تورات 2، تورات 3؛ در حالیکه اندیشه جدید باید برای خود نام جدیدی داشته باشد وگرنه ماندگار نمی شود.
فرقان یا قرآن نام های جدیدی برای قرآن است. قرآن از طرف صحابه با استناد به آیه ” صُحُفِ إِبْراهيمَ وَ مُوسى"‏ (اعلی/ 19) مُصحف نام گذاری شد. نام ” کتاب” نیز برای قرآن اسمی عام است زیرا این نام شامل بقیه کتاب ها هم می شود.
2. اهمیت فصل بندی
اگر کتاب فصل بندی داشته باشد مطالعه، یاد گرفتن و یاد دادن آن آسانتر می شود. در تورات این فصل بندی به نام “باب/ سفر/آیه” است. در کتب دیگر ممکن است با نام گام اول، گام دوم یا پله اول، پله دوم و… فصل بندی شود. در قرآن با نام “سوره” فصل بندی شده است. برعکس بقیه کتب که در فصل بندی ها تفاوت حجم مطالب فصول معمولاکم است در قرآن یک سوره حدود 50 صفحه و یک سوره سه سطر است زیرا قرآن کار هنری و معجزه الهی است، اگر ساخته دست بشر بود اندازه سوره ها یکسان می شد
3. ملاک خدا در دسته بندی قرآن به سوره ها:
آموزش، تلاوت در نماز، فهمیدن سوره ها اقتضاء دارد حجم سوره ها متفاوت باشد. این دسته بندی هم به صورت توقیفی به دست ما رسیده است.

4. نام گذاری سوَر قرآن
نام گذاری باعث تحریک حس کنجکاوی مخاطب می شود مثل نام برخی رُمان ها به نام “هوم لس” یا “بی وتن". هر محصولی یک نام علمی و یک نام تجاری دارد. نام تجاری ویژه مخاطبان عام است و برای این نام گذاری به دنبال کوچکترین مناسبت است تا این نام بهانه ای برای یادگیری عوام باشد. ولی نام علمی ویژه مخاطبان خاص است. به عنوان مثال نام بقره، ویژه مخاطبان عام و نام دیگر این سوره به نام “فسطاط القرآن یا سنام القرآن” برای مخاطبان خواص است. یا نام ” معوّذتین” یک نام علمی است برای کسی که به دنبال محتوای این دو سوره باشد ولی نام های فلق و ناس برای مخاطبان عمومی است. یا سوره قتال نام تخصصی برای مخاطبان خاص و نام ” محمد(صلی الله علیه و آله و سلّم) برای مخاطبان عام است.
نام گذاری برخی سوره ها توقیفی و برخی در طول زمان توسط متخصصان نامگذاری شده است.
5. دلیل تفاوت عدد آیات در سوره ها
 در اینکه آیا ” بسم الله الرحمن الرحیم” جزء آیه اول هر سوره است یا آیه مستقلی است؟ این امر سبب اختلاف شده است.
 برخی یک آیه را با آیه بعدی یک شماره حساب کرده اند.
 برخی وقتی در یک آیه جمله تمام شده همان جمله را یک آیه حساب کرده اند.
ملاک شیعیان قرائت کوفی است زیرا سند آن معتبر است.
6. چینش سور قرآن
برخی چینش قرآن را توقیفی و برخی به اجتهاد صحابه می دانند. ولی برای نظریه “چینش توقیفی قرآن"، دلایلی وجود دارد که آن را اثبات می کند:
 پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه معصوم علیهم السلام ختم قرآن می کردند. پس ترتیبی بوده که ختم می کردند.
 سوره حمد فاتحه الکتاب نام گرفته است. اگر چینش قرآن توقیفی نبود این نام گذاری صورت نمی گرفت.
 در برخی روایات آمده سوره فیل و قریش را با هم بخوانید این روایت با چینش توقیفی سازگار است.
 در روایات آمده بین سوره توبه و انفال ” بسم الله الرحمن الرحیم” را بخوانید. این روایت با چینش توقیفی سازگار است.
 تناسب میان آیات و سوره ها: این تناسب با اجتهاد تدبری پیدا شده است بدون اینکه کشف این تناسب با تکلف همراه باشد.

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه چهارم انجمن پژوهشی
تفسیر و علوم قرآنی

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن 
منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت
تعداد اعضاء: 14نفر 
تاریخ تشکیل جلسه: 27/11/94
محدوده بحث: ازص 65 " آیات استثنایی" تا ص 84 سر "اعراب نام سوره ها"
استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی

چکیده بحث

1. آیات استثنایی:
وجود آیات استثنایی در قرآن طبق نظر استاد دخیلی نمی تواند ملاک صحیحی باشد. زیرا به محض دیدن ناهماهنگی ظاهری بین سیاق یک آیه برخی احتمال داده اند آیه جدای از سوره نازل شده است مثل آیات اولیه سوره مائده : ” يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهيمَةُ الْأَنْعام‏ ” که با لزوم وفای به عهد و احکام خوردنی شروع می شود بعد در یک فضای دیگری قرار می گیرد. با تدبر دقیق می توان فهمید این بیان جدید که به ذکر نعمت های معنوی( دین و رهبری) می پردازد با مطالب قبلی که ذکر نعمت های مادی بود هماهنگی دارد و بیان نعمت های مادی در کنار نعمت های معنوی قابل جمع است.

2. شأن نزول، اسباب نزول، جری و تطبیق
فهم شأن نزول بسیاری از آیات قرآن منوط به علم به تاریخ قبل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است. شأن نزول به وقایع قبل رسالت برمی گردد. مثل داستان حضرت ابراهیم علیه السلام. ولی اسباب نزول به وقایع 23 سال دوران رسالت برمی گردد، مثل جنگ بدر، رفتار فلان صحابی؛ بنابراین رابطه شأن نزول با سبب نزول رابطه عموم خصوص است. جری و تطبیق نیز به وقایع بعد از دوران رسالت می پردازد.سبر و تقسیم
وجود سب نزول یا شأن نزول خاص، مانع استفاده فقیه از آیات نمی شود. فقها قواعد علمی مشخصی وضع نموده اند تا استخراج احکام از آیات قرآن، علمی باشد نه ذوقی. بنابراین سبب نزول خاص مانع عموم لفظ نمی شود.

3. تنزیل و تأویل
قدما به تفاوت آن دو توجه زیادی نداشتند ولی امروزه این تفاوت ها مشخص شده است. تنزیل به متن قرآن بدون کاستی و زیادت اطلاق می شود و تأویل مصداق خارجی لفظ است و از جنس لفظ نیست. تفسیر نیز روشنگری الفاظ قرآن است.

4. نحوه دستیابی به اسباب نزول
دانش اسباب نزول از دانش‌هاى نقلى است كه تنها راه دست‌يابى به آن نقل است و نمى‌توان براى رسيدن به آن اجتهاد كرد. و اسباب نزول موجود رواياتى منقول از امامان معصوم(عليهم السلام)صحابه، تابعان و پيروان آن‌ها است، كه از ارزشى يكسان برخوردار نيست؛ افزون بر اين‌كه در ميان آن‌ها روايات مجعول و محرَّف نيز ديده مى‌شود. مسلّماً در دوره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم امکان ضبط صدا نبوده پس راه دستیابی به اسباب نزول صرفا از طریق شاهدان اسباب نزول است. سند روایات را که بررسی کنیم می یابیم سبب نزول ها تاریخی است و به ندرت سبب نزول متواتر دارند و همین امر باعث تعارض در برخی روایات سبب نزول شده است. دیگر آنکه افراد بلافاصله بعد از دیدن یا شنیدن نقل نکرده اند از این روی جزئیات از یاد رفته و کلیات را نقل کرده اند.

5. معیار های تشخیص اسباب نزول صحیح از جعلی
راوی اول، شاهد نزول باشد.
راوی باید مسلمان باشد. گرچه در زمان مشاهده مسلمان نباشد. به خاطر اینکه در میان مخالفان قرآن، احتمال دروغ پردازی وجود دارد زیرا برخی از پدیده هایی که برای مسلمانان قابل فهم است، ممکن است برای غیر مسلمانان قابل فهم نباشد.مثل سعی صفا و مروه که از اعمال حج هست؛ این عمل عبادی از دید یک مسلمان عبادتی است برای تقرب به سوی خدای متعال ولی از دید یک ورزشکاری که به فلسفه این عمل عبادی مسلمانان ناآشنا ست، یک نوع پیاده روی تند به حساب می آید.
منابع ذکر سبب نزول: این منابع دارای روایات جعلی زیادی است مثل افسانه غرانیق که اولین بار در کتاب طبری آمده است. یا مثل آقای سیوطی- قرن 9- که در مورد برخی از آیات سبب نزول های متعددی ذکر کرده در حالیکه برخی از این سبب نزول های ذکر شده، قابل اعتماد است ولی برخی قابل اعتماد نیست. اهل تسنن نیز همین مشکل را دارند. البته برخی منابع را دقت نسبتا کافی داشته اند ولی در دوره تسلط حکومت های اهل تسنن نگارش شده اند.

دستاورد جلسه

پیشنهاد: تبدیل سخنرانی های اساتید برجسته به کلیپ های صوتی کوتاه، و به اشتراک گذاشتن آن ها در شبکه های اجتماعی

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

 مؤسسه آموزش عالی الزهراء سلام الله علیها خواهران تبریز( سطح 3)
گزارش جلسه سوم انجمن پژوهشی
تفسیر و علوم قرآنی

تفاوت آغاز نزول وحی با نزول قرآن:

آغاز نزول وحی بسان کلنگ زدن برای شروع یک پروژه و آغاز نزول قرآن مثل افتتاح پروژه است.
نزول وحی با مبعوث شدن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در 27 رجب آغاز شد. در حالی که آغاز نزول قرآن سه سال بعد- دوره فترت- است.
نزول وحی با نزول آیات ابتدایی سوره علق و نزول قرآن با نزول سوره مدّثر آغاز شده است.

تعدد نزول سوره ها:

برخی سوره ها دو سه بار نازل شده مثل سوره حمد که دو بار نازل شد. بار اول به عنوان متنی برای اقامه نماز و بار دوم به عنوان قرآن؛ از این روی سبع المثانی نامیده شد.

 ترتیب نزول سور قرآن:

ترتیب نزول قرآن براساس روایات چینش شده است. روش دیگر غیر روایی، منتسب به آقای مهندس مهدی بازرگان و شاگردان و پسرشان آقای عبدالعلی بازرگان در کتاب سیر تحول قرآن هست. ایشان در این روش سعی کردند با علم ریاضی به ترتیب چینش قرآن پی ببرند. نتیجه کار ایشان با چینش روایی 95درصد همخوانی دارد.
قرآن دو بار از طریق فرشته وحی به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم باز خوانی شد.
بنای قرآن بر آن بوده سوره کامل نازل شود طوری که با نزول ” بسم الله الرحمن الرحیم” جدید مسلمانان می دانستند سوره جدیدی نازل می شود. فقط به صورت استثنایی موارد بسیار محدودی آیاتی چند از متن سوره جدا نازل شد.

 فواید علم به مکی و مدنی بودن سور قرآن:
اگر سوره ها تاریخ گزاری شود تاریخ تشریع قوانین مشخص می شود تا مردم نتوانند قوانینی اضافه کنند. به عنوان مثل بعد از هجرت به مدینه، خانواده عصمت و طهارت حضرت علی علیه السلام شکل گرفت و این سوره در شأن این خانواده نازل شد؛ در حالی که اگر کسی ادعا کند این سوره در مکه نازل شده است از آنجایی حضرت علی علیه السلام قبل از هجرت تشکیل خانواده نداده بودند در آن صورت برای این سوره، باید شأن نزول دیگری جست. بدین ترتیب قسمت اعظمی از معارف قرآن تحریف می شد.

سؤال:

حال این سوال مطرح است که چرا تاریخ نزول قرآن به صورت سه سال سه سال، 5 سال 5 سل دسته بندی نشده است؟ یا ملاکات دیگری در نظر گرفته نشده و ملاک مکی و مدنی بودن اهمیت خاصی یافته است؟ چرا مبنای تاریخ را هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم و مسلمانان مکه قرار داده اند، ولی تاریخ ولادت یا تاریخ بعثت ایشان مبنای تاریخ قرار نگرفته است؟ در پاسخ چنین بیان می شود که هجرت خیلی مهم و زمان بندی بر اساس آن خیلی شفاف بوده است ولی در تاریخ ولادت- 12 یا 17 ربیع الدول سال عام الفیل- یا بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم – 27 رجب یا ماه مبارک رمضان- اختلاف نظر است.

شاخصه های مکی و مدنی بودن:

شاخصه های مکی و مدنی بودن سوره های قرآن متفاوت بوده و غالبا تاریخ هجرت تعیین کننده سور مکی یا مدنی بوده است. از بهترین شاخصه ها می توان به دسته بندی موضوعی اشاره کرد. به عنوان مثال می توان به موضوع نفاق اشاره کرد. نفاق جمعی یعنی همان نفاق سیاسی در منازعات اجتماعی، در دوره قبل از هجرت در مکه وجود نداشت ولی بعد از هجرت نفاق اجتماعی پدیدار شد.

 شیوه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در آموزش قرآن:

برای مسلمان زاده ها: شروع آموزش از آخر قرآن تا سوره محمد(ص)، ادامه آموزش از اول قرآن تا سوره محمد(ص)
برای نو مسلمانان، آموزش به ترتیب نزول(رک: مقاله آقای لسانی فشارکی)

 اثبات ترتیب داشتن قرآن:
خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلّم در آموزش ختم قرآن می کردند، پس ترتیبی بوده که ختم می کردند.
خلیفه دوم نماز تراویح را به جماعت اقامه می کرد و در هر نمازی یکی از رکوعات قرآنی را قرائت می کرد تا قرآن ختم می شد. پس ترتیبی بوده که ایشان از رکوعات قرائت می کرد.

نزول فعالانه قرآن:
اینکه می گویند قرآن متأثر از ساکنان مکه خشن نازل می شد ولی متأثر از ساکنان مدینه نرم تر و ملایم تر و منطقی تر نازل می شد نظر صحیحی نیست، زیرا قرآن در نزول خود منفعل نبود بلکه فعالانه نازل می شد. مردم قرآن را تغییر نمی دادند این قرآن بود که مردم را تغییر می داد.

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

سیر مطالعاتی انجمن پژوهشی

سیر مطالعاتی انجمن پژوهشی رشته تفسیر و علوم قرآن حوزه الزهراء سلام الله علیها با موضوع تاریخ قرآن در نیمه دوم سال 94 شروع به فعالیت کرد. این سیر مطالعاتی با کتاب تاریخ قرآن آیة الله معرفت، با راهنمایی استاد محترم جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی و با عضویت 18 نفراز طلاب تفسیر، جلسات خود را آغاز کرد. این منبع مطالعاتی با تقسیم بندی ذیل در اختیار اعضاء قرار گرفت.

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو

موضوع انجمن: علوم قرآن- تاریخ قرآن

منبع مطالعاتی: تاریخ قرآن آیت الله معرفت

محدوده بحث: ازص 33، تا ص 44 سر” اولین آیه و سوره “

استاد محترم: جناب آقای دکتر اسماعیل دخیلی

تاریخ تشکیل جلسه: 01/10/94 

مباحث جلسه دوم انجمن پژوهشی(سیر مطالعاتی رشته تفسیر و علوم قرآن)

1. راز نگارش قرآن بر روی سنگ و…
رشد تمدن ها در طول تاریخ فراز و نشیب های زیادی داشت. قبل از عصر رسالت پیامبر(ص) در مصر باستان جراحی مغز صورت می گرفت یا معماری اهرام ثلاثه مصر آن زمان حتی تا کنون در مجامع علمی معماری قابل بررسی است. مردم قریش نیز به خاطر تجارت با کشورهای دیگر و تمدن ها آنها آشنا بودند؛ پس چنین نبود که از تمدن استفاده از ابزار مناسب برای نوشتار بی بهره باشند بنابراین راز نوشتن بر روی سنگ چیز دیگری غیر از کمبود امکانات بوده است؛ از جمله:

•  ماندگاری ( به عنوان اثر هنری )
•  اضطرار (به خاطر نبود وقت کافی)
•  ارزشمندی (به عنوان مثال نامه برای پادشاهان را بر روی پوست آهو که ارزش زیادتری نسبت به بقیه پوست ها داشت می نوشتند)

2. تفاوت واژگان نزول و ارسال:

• نزول: فرو فرستادن که حالت طولی دارد (از بالا به پایین ) مثل نزول باران، نزول قرآن
• ارسال: فرستادن : حالت عرضی دارد: مثل ارسال باد، ارسال پیامبران چون پیامبران میان مردم بودند.

3. مراحل نزول قرآن:

از علم خداوند به لوح مکنون به لوح محفوظ به قلب پیامبر(ص) به بشر
قرآن در طول بیست سال نازل شد سه سال اول را دوره فترت می نامند.

4. نبوت و رسالت پیامبر(ص):

آغاز نبوت ایشان از لحظه تولدشان و آغاز بعثت سال چهلم عمر شریف آن حضرت در 27 رجب

5. نقش قرآن مراحل شکل گیری تمدن اسلامی: فردسازی، گروه سازی، جریان سازی، انقلاب، حکومت، نظام سازی، تمدن سازی. هم اکنون امام عصر(عج) روحی و ارواح العالمین در مرحله جریان سازی هستند.

دستاورد جلسه: موضوع یابی: نقش قرآن  در شکل گیری تمدن اسلامی

(فردسازی، گروه سازی، جریان سازی، انقلاب، حکومت، نظام سازی، تمدن سازی)

نوشته شده توسط: رقیه رزمجو